Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

Κωδικός έργου

CC-0025/B.Ender-/45.78-274

Είδος έργου/ Τύπος τεκμηρίου

el Σχέδιο

en Drawing

Μουσείο

el Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

en Museum of Modern Art

Συλλογή

el Συλλογή Κωστάκη

en Costakis Collection

Θέμα: Ταξινόμηση αντικειμένου/ έργου (Ύφος/ Τάση/ Ομάδες/ Κινήματα)

el Σχέδια και τυπώματα

en Drawings and prints

el Ρωσική Πρωτοπορία/Οργανική Παιδεία

en Russian Avantgarde/Organic Education

Τίτλος έργου

el Χωρίς τίτλο

en Untitled

Δημιουργός

el Έντερ, Μπορίς

en Ender, Boris

Χρονολογία/ Ημερομηνία δημιουργίας

1921-1923

Πιο πρώιμη χρονολογία (από)

1921

Πιο πρόσφατη χρονολογία (έως)

1923

Ύψος σε εκατοστά

43.5

Πλάτος σε εκατοστά

32.4

Υλικά

el Γκουάς σε χαρτί

en Gouache on paper

Τεχνικές

el Σχέδιο

el Ζωγραφική

en Drawing/ Sketch

Περιγραφή έργου

el Ο Μπορίς Έντερ στο ζωγραφικό σχέδιό του απεικονίζει μια οργανική φόρμα, που θυμίζει έντονα αμοιβάδα. Η κίνηση αυτού του οργανισμού είναι κεντρόφυγη και τα όριά της επεκτείνονται πάνω στο χαρτί. Το ζωγραφικό σχέδιο παραπέμπει και στη διαδικασία της κύησης, καθώς ο οργανισμός αυτός μοιάζει να βρίσκεται σε ένα προστατευμένο, υδάτινο χώρο. Ρεύματα αέρα δίνουν κίνηση στον περιβάλλοντα χώρο της οργανικής μορφής. Θυμίζει τα μορφώματα του Salvador Dali που απεικονίζουν ταυτόχρονα ψάρια, ανθρώπινα προφίλ και έντομα.

en Boris Ender's painting depicts an organic form, strongly reminiscent of an amoeba. The movement of this organism is centrifugal and its boundaries extend onto the paper. The drawing also alludes to the process of gestation, as this organism appears to be in a protected, aquatic space. Air currents give movement to the surrounding space of the organic form. It is reminiscent of Salvador Dali's morphs depicting fish, human profiles and insects at the same time.

Συνοπτικό βιογραφικό δημιουργού

el Ender Boris / Έντερ Μπορίς (Ρώσος, 1893-1960). Ο Μπορίς Έντερ σπούδασε στο εργαστήριο του Ιβάν Μπιλίμπιν (1905-07). Σπούδασε ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης (1914-15) και στη συνέχεια στα Ελεύθερα Κρατικά Καλλιτεχνικά Εργαστήρια (ΣΒΟΜΑΣ) της Πετρούπολης (1918-23). Το 1919 ζωγράφισε την πρώτη αφηρημένη του σύνθεση και το 1923 έγινε μέλος της ομάδας "Βλέπω - Γνωρίζω" (Zorved) μαζί με αλλους μαθητές του Ματιούσιν. Δούλεψε ως ερευνητής στο Τμήμα Οργανικής Παιδείας του Κρατικού Ινστιτούτου Καλλιτεχνικής Παιδείας (ΓΚΙΝΧΟΥΚ) (1923-26) και διεύθυνε το το Τμήμα Ζωγραφικής ατο Εργαστήριο Χρωματικής και Ηχητικής Κίνησης (1925-1927). Το 1928 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα και εργάστηκε ως ως διακοσμητής εσωτερικών χώρων, ενώ παράλληλα ενδιαφέρθηκε και για την πολυχρωμία στην αρχιτεκτονική (1930-31). Εκτός από τη ζωγραφική, έπαιζε βιολί και έγραφε ποιήματα. Αναφορικά με την ποίηση πρέπει να δέχτηκε την επίδραση της γυναίκας του Mikhail Matiushin, Yelena Guro με την οποία είχε ιδιαίτερη σχέση. Ο Matiushin αποκαλούσε τον Boris "αυθεντία των πράσινων και βιολέ συνδυασμών".

en Ender Boris (Russian, 1893-1960). Boris Ender studied at the workshop of Ivan Bilibin (1905-07). He studied history at the University of Petrograd (1914-15) and then at the Free State Artistic Workshops (SBOMAS) in Petrograd (1918-23). In 1919 he painted his first abstract composition and in 1923 he became a member of the group 'I see - I know' (Zorved) together with other students of Matyushin. He worked as a researcher at the Department of Organic Education of the State Institute of Artistic Education (GINHUK) (1923-26) and directed the Department of Painting at the Laboratory of Color and Sound Movement (1925-1927). In 1928 he moved to Moscow and worked as an interior decorator, while also becoming interested in polychromy in architecture (1930-31). In addition to painting, he played the violin and wrote poems. In terms of poetry he must have been influenced by Mikhail Matiushin's wife, Yelena Guro, with whom he had a special relationship. Matiushin called Boris "a master of green and violet combinations".

Όνομα χώρου αποθήκευσης/ Γεωγραφική θέση

el Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Εγνατίας 154, 54636 Θεσσαλονίκη

Παλιός κωδικός

Κωδικός ΥΠΠΟ: 274, Κωδικός Κωστάκη: 45.78, Κωδικός Pictura: C310

Τρόπος απόκτησης

el Αγορά

Προέλευση online

el Αγορά του Ελληνικού Κράτους από τους κληρονόμους της οικογένειας Κωστάκη

en Greek State purchase by the heirs of the Costakis family

Λεπτομέρειες προέλευσης

10/6/1998

Βιβλιογραφία

Zoya Ender, The creative dispute between B.V.ENder and K.S.Malevich concerning the "surplus element", Πρακτικά Συμποσίου Η Ρωσική Πρωτοπορία (1910-1930). Ένα ανολοκλήρωτο σχέδιο. Ευρωπαϊκο Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, ΑΘήνα, 175-188.
Φως και Χρώμα στη Ρωσική Πρωτοπορία. Η Συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, Μιλτιάδης Παπανικολάου (επιστημονική επιμέλεια), Κολωνία 2004, 643.
Alla V. Povelikhina (curator), ORGANICA. Organic. The Non-Objective World of Nature in the Russian Avant-Garde of the 20th Century, galerie gmurzynska, Köln 1999, 244.
Jean – Claude Marcadé, L’ Avant – Garde Russe 1907-1927, Paris 1995, 345, 349.
Άννα Καφέτση (επιστημονική επιμέλεια), Ρωσική Πρωτοπορία 1910-1930. Η Συλλογή Γ. Κωστάκη, τ.Ι, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 1995.
Eli Bornstein, Toward an organic art: Ecological Views of Man / Nature, στο περιοδικό THE STRUCTURIST, No 11, Saskatoon, Canada 1971, 58-68.
Larissa Zhadova, MALEVICH. Suprematism and Revolution in Russian Art 1910-1930, London 1982, 318.
Margareta Tillberg, Coloured Universe and the Russian Avant–Garde, Stockholm 2003, 73, 75.
Evgenii Kovtun, The Third Path to Non-Objectivity, στον κατάλογο The Great Utopia. The Russian and Soviet Avant – Garde 1915-1932, the Solomon Guggenheim Foundation, Guggenheim Museum, New York 1992, 320-328, 326.

Παρατηρήσεις

Σημειώσεις - Παρατηρήσεις Έργου: Φως και Χρώμα, αρ.153, σελ. 208.
Ταξινόμηση - Παρατηρήσεις: Ζωγραφικό σχέδιο του Μπορίς Έντερ στα πλαίσια της Οργανικής Παιδείας του Μιχαήλ Ματιούσιν.
Δημιουργία - Παραπομπές: Φως και Χρώμα, 643.
Καφέτση, 673.
Organica, 244.

Ύφος / Περίοδοι/ Ομάδες/ Κινήματα - Περιγραφή:Στο ΓΚΙΝΧΟΥΚ (Κρατικό Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας), λειτουργούσε το Τμήμα Οργανικής Παιδείας με διευθυντή τον Μikhail Matiushin. Εκεί εξεταζόταν ο τρόπος όρασης και αντίληψης των πραγματικών και ζωγραφικών στοιχείων από τον άνθρωπο.
Περιγραφή - Παραπομπές: Marcade, L’ Avant-Garde Russe, 345, 349.
Bornstein, Toward an organic art, 58-68.
Povelikhina, Theory of World unity, ORGANICA, 10-17.
Zoya Ender, Creative dispute between B. V. Ender and K. S. Malevich, Πρακτικά Συμποσίου, 75-188.
Γενικό Πλαίσιο Έργου - Παραπομπές: Zhadova, Malevich, 318.
Tillberg, Coloured Universe, 73-75.
Kovtun, Non-Objectivity, 326.
Κριτική Υποδοχή - Παρατηρήσεις: Τα έργα διευρυμένης όρασης, οι πειραματισμοί, τα θεωρητικά κείμενα και οι αναρίθμητες σπουδές χρώματος δημιούργησαν μια καινούρια σχολή στην επιστήμη του χρώματος η οποία από τη μια συνδύαζε την αντικειμενική όραση του θεατή και από την άλλη μέσα από το διαλογισμό "ζητούσε" από τον εκτελεστή του πειράματος να "διευρύνει" τα όρια και τις δυνατότητές του, ώστε να πετύχει τη σύλληψη του διευρυμένου χώρου, του Νέου Ρεαλισμού του Χώρου όπως τον ονόμαζε ο Ματιούσιν. Τα έργα που προέκυψαν από την παραπάνω θεώρηση προκάλεσαν το ενδιαφέρον θεωρητικών και ζωγράφων μέχρι τις μέρες μας. Άλλωστε τα έργα διευρυμένης όρασης ζητούν από το θεατή να διευρύνει και ο ίδιος τα όριά του για να κατανοήσει το περιεχόμενό τους.
Τίτλοι συναφών έργων: Boris Ender, Χωρίς τίτλο (C287), αχρονολόγητο, υδατόχρωμα σε χαρτί, Kρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη.
Boris Ender, Χωρίς τίτλο (48.78), περ. 1921-23, υδατόχρωμα σε χαρτί, Kρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη.

Επιπρόσθετες πληροφορίες

Βασικά ζητήματα της έρευνας ήταν η επίδραση του χρώματος σε ουδέτερο περιβάλλον, οι αλλαγές που αυτό προκαλεί στη φόρμα των σχημάτων και η σχέση ήχου και χρώματος, με βασικό άξονα τη διέγερση του νευρικού συστήματος.
Η εξέταση ενός οργανικού εικαστικού συστήματος οφείλει να καταγράφει όλες τις σχέσεις που προκύπτουν ανάμεσα στο χρώμα και το χώρο, το χρόνο, τον ήχο και την κίνηση. Το εργαστήριο του Matiushin πράγματι μελέτησε και κατέγραψε τις παραπάνω παραμέτρους ακολουθώντας μια πορεία από τη ρεαλιστική απεικόνιση του πραγματικού αντικειμένου στην αντίληψη του έργου ως αυτόνομο οργανισμό, τη σχέση του με τη φύση μέσα από τις αντιδράσεις των χρωμάτων και των σχημάτων που το συνθέτουν και τη σύλληψη μιας θεωρίας συμβατής με την καθολική αντίληψη της τέχνης ως ζωντανό οργανισμό.
Η Οργανική Παιδεία περιλαμβάνει τη λέξη όργανο, που ενέχει πλήθος εννοιών και ιδιοτήτων. Η λέξη οργανικός φέρνει στο μυαλό τα όργανα του ανθρώπινου σώματος, τους ποικίλους ζωντανούς οργανισμούς που συνθέτουν το φυσικό μας κόσμο και όσον αφορά την τέχνη, τη μορφολογία ενός έργου όπως αυτή ορίζεται μέσα από τα χαρακτηριστικά του. Ένας οργανισμός λειτουργεί σύμφωνα με κάποιους κανόνες, αντιδρά στα ερεθίσματα του εξωτερικού κόσμου και εκπέμπει και εκείνο ανάλογα ερεθίσματα.
Μέσα στο γενικότερο κλίμα των κοινωνικών αλλαγών και πολιτικο-ιδεολογικών αντιθέσεων στη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα στη Ρωσία, λειτουργούσαν διάφορα καλλιτεχνικά και τεχνικά εργαστήρια, τα οποία προωθούσαν την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και εικαστικών προτάσεων. Η διδασκαλία του Ματιούσιν, δασκάλου του Μπορίς Έντερ στο ΓΚΙΝΧΟΥΚ, το Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας ξεκινά το 1923 και εκεί ο Μπορίς μαθητεύει στην απόδοση των οργανισμών με χρώμα και φόρμες. Μαθητές και Δάσκαλος πειραματίζονταν καθημερινά στην απόδοση της φύσης μέσα από τακτικά και αυστηρά χρονομετρημένα πειράματα, τα οποία εκτελούνταν με μεγάλη προσοχή και συνέπεια και τα αποτελέσματά τους παρουσιάζονταν προφορικά στο δάσκαλο Ματιούσιν. Σε περίπτωση μεγάλων αποκλίσεων το πείραμα εκτελούνταν από την αρχή. Έτσι λοιπόν οι μαθητές εξασκούνταν καθημερινά στην παρατήρηση της φύσης και των στοιχείων που την απαρτίζουν.
Η Σχολή του Matiushin έδωσε τα καλύτερα αποτελέσματά της τη δεκαετία του 1920. Οι μη-αντικειμενικές αρχές και ιδιότητες της θεωρίας του, τόσο διαφορετικές από εκείνες του Σουπρεματισμού, πήραν μορφή μέσα από τα έργα των Enders και του ίδιου. Η καμπύλη γραμμή, και όχι η ευθεία, έγινε η βάση της εικαστικής δομής του έργου του, ενώ το χρώμα χρησιμοποιήθηκε σύμφωνα με τους οργανικούς νόμους της φύσης. Οι γραμμές αυτές αποτελούσαν το πρότυπο της δημιουργίας του, η οποία δεν αποσκοπούσε στο να αντιγράψει τη φύση, αλλά στο να αποδώσει με τη βοήθεια των εικαστικών μέσων τις «χειρονομίες» της φύσης πάνω στον καμβά. Για τον Matiushin η ζωγραφική επιφάνεια αποτελεί τμήμα της φύσης, και τα στοιχεία που τη συνθέτουν –υφή, χρώμα, σχέδιο- λειτουργούν σύμφωνα με τους κανόνες που τη διέπουν.