Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

Κωδικός έργου

CC-0030/B.Ender-/C474-327

Είδος έργου/ Τύπος τεκμηρίου

el Έργο ζωγραφικής

en Painting

Μουσείο

el Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

en Museum of Modern Art

Συλλογή

el Συλλογή Κωστάκη

en Costakis Collection

Θέμα: Ταξινόμηση αντικειμένου/ έργου (Ύφος/ Τάση/ Ομάδες/ Κινήματα)

el Ρωσική Πρωτοπορία

el Οργανική Παιδεία

el Μοντέρνα τέχνη

en Russian Avantgarde

en Organic art

en Modern art

Τίτλος έργου

el Χωρίς τίτλο

en Untitled

Δημιουργός

el Έντερ, Μπορίς (1893 - 1960)

en Ender, Boris (1893-1960)

Χρονολογία/ Ημερομηνία δημιουργίας

1925

Πιο πρώιμη χρονολογία (από)

1925

Πιο πρόσφατη χρονολογία (έως)

1925

Ύψος σε εκατοστά

24.3

Πλάτος σε εκατοστά

22.4

Υλικά

el Ακουαρέλα σε χαρτί

en Watercolor on paper

Τεχνικές

el Υδατογραφία

en Watercolor painting

Περιγραφή έργου

el Έντονες καμπυλοειδείς γραμμές διατρέχουν τη ζωγραφική επιφάνεια σχηματίζοντας χρωματιστά μορφώματα.

en Intense curvilinear lines run across the painting surface forming coloured morphs.

Συνοπτικό βιογραφικό δημιουργού

el Ο Μπορίς Βλαντιμίροβιτς Έντερ (Πετρούπολη, 23 Ιανουαρίου 1893 - Μόσχα, 12 Ιουνίου 1960) γιος κηπουρού, σπούδασε στο εργαστήριο του Iβάν Μπιλίμπιν (1905 –1907). Από νωρίς ενδιαφέρθηκε για τη ζωγραφική, τη μουσική και την ποίηση. Σπούδασε ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Πετρούπολης (1914-1915) και στη συνέχεια στα Ελεύθερα Κρατικά Καλλιτεχνικά Εργαστήρια (ΣΒΟΜΑΣ) της Πετρούπολης (1918-1923). Το 1919 ζωγράφισε την πρώτη αφηρημένη του σύνθεση και το 1923 έγινε μέλος της ομάδας «Βλέπω-Γνωρίζω» μαζί με άλλους μαθητές του Mατιούσιν, μεταξύ των οποίων και οι αδελφές του Ξένια και Μαρία. Δούλεψε ως ερευνητής στο Τμήμα Οργανικής Παιδείας του Κρατικού Ινστιτούτου Καλλιτεχνικής Παιδείας (ΓΚΙΝΧΟΥΚ) (1923-1926) και διηύθυνε το Τμήμα ζωγραφικής στο Εργαστήριο Χρωματικής και Ηχητικής Κίνησης (1925-1927). Το 1928 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα και εργάστηκε ως διακοσμητής εσωτερικών χώρων, ενώ παράλληλα ενδιαφέρθηκε και για την πολυχρωμία στην αρχιτεκτονική (1930-1931). Σπάνια εξέθετε τα έργα του, αλλά πήρε μέρος στην Έκθεση ζωγραφικής όλων των τάσεων των καλλιτεχνών της Πετρούπολης (1923), στη 14η Μπιενάλε της Βενετίας (1924), στην Έκθεση Σοβιετικής Τέχνης στο Τόκιο (1927). Επίσης συμμετείχε στις εκθέσεις του ΓΚΙΝΧΟΥΚ στο Λένινγκραντ (1924,1926) και στη Μόσχα (1925).

en Boris Vladimirovich Ender (St.Petersburg, January 23rd, 1893; Moscow, June 12th, 1960) son of horticulturist, studied in the studio of Ivan Bilibin (1905-1907). He was interested in painting, music and poetry. He studied history at the University of Petrograd (1914-1915). During the years 1918-1923 he studied at the Free State Art Studios (SVOMAS) in Petrograd. In 1919 he painted his first abstract composition. In 1923 he became a member of the “Zorved” group, together with other Matiushin’s students, including his sisters Ksenia and Maria. From 1923 to 1926 he worked as a researcher at the Department of Organic Culture of the State Institute of Artistic Culture (GINKHUK). From 1925 to 1927 he directed the section of painting in the Studio of color and sound movement. In 1928 he moved to Moscow and worked upon interior design and upon polychromy in architecture (1930-1931). His works were rarely exhibited. However he took part in the Exhibition of Painting of Petrograd Artists of All Trends (1923); in the 14th Biennale in Venice (1924); in the Exhibition of Soviet Art in Tokyo (1927); in the exhibitions of GINKHUK in Leningrad (1924,1926) and in Moscow (1925).

Αξία ασφάλισης

10.000

Μονάδα

el Στερλίνες

Όνομα χώρου αποθήκευσης/ Γεωγραφική θέση

el MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Κολοκοτρώνη 21, 56430 Σταυρούπολη

Παλιός κωδικός

Κωδικός ΥΠΠΟ: 327, Κωδικός Κωστάκη: C474, Κωδικός Pictura: C642

Τρόπος απόκτησης

el Αγορά

Προέλευση online

el Αγορά του Ελληνικού Κράτους από τους κληρονόμους της οικογένειας Κωστάκη

en Greek State purchase by the heirs of the Costakis family

Βιβλιογραφία

Οργανική Τέχνη. Η Πρωτοπορία στο Πέτρογκραντ, επιμ. John E. Bowlt, Nicoletta Misier, Μαρία Τσαντσάνογλου, Θεσσαλονίκη 2022, σελ. 71 (κατάλογος έκθεσης)

Φως και Χρώμα στη Ρωσική Πρωτοπορία. Η Συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, Μιλτιάδης Παπανικολάου (επιστημονική επιμέλεια), Κολωνία 2004, 643.

ORGANICA. Organic. The Non-Objective World of Nature in the Russian Avant-Garde of the 20th Century, Alla V. Povelikhina (curator), galerie gmurzynska, Köln 1999, 244.

Jean – Claude Marcadé, L’ Avant – Garde Russe 1907-1927, Paris 1995, 345, 349.

Άννα Καφέτση (επιστημονική επιμέλεια), Ρωσική Πρωτοπορία 1910-1930. Η Συλλογή Γ. Κωστάκη, τΕθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, Αθήνα 1995.

Eli Bornstein, Toward an organic art: Ecological Views of Man / Nature, στο περιοδικό THE STRUCTURIST, No 11, Saskatoon, Canada 1971, 58-68.

Alla Povelikhina, Avantguardie Russe, Arte di Milano, Modena 1991, 172.

Larissa Zhadova, MALEVICH. Suprematism and Revolution in Russian Art 1910-1930, London 1982, 318.

Margareta Tillberg, Coloured Universe and the Russian Avant–Garde, Stockholm 2003, 73, 75.

Evgenii Kovtun, The Third Path to Non-Objectivity, στον κατάλογο The Great Utopia. The Russian and Soviet Avant – Garde 1915-1932, the Solomon Guggenheim Foundation, Guggenheim Museum, New York 1992, 320-328, 326.

Άλα Ποβελίχινα, Λίγα λόγια για την «Οργανική Παιδεία» του Μιχαήλ Ματιούσιν, στον κατάλογο Άννα Καφέτση (επιστημονική επιμέλεια), Ρωσική Πρωτοπορία 1910-1930. Η Συλλογή Γ. Κωστάκη, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου, Αθήνα 1995, 278-281.

Ματιούσιν, Όχι Τέχνη αλλά Ζωή, 1923
Rakitin, Tendencies in Russian Avant-Garde, ORGANICA, 27-29.

Παρατηρήσεις

Ταξινόμηση - Παρατηρήσεις: Πρόκειται για ένα ζωγραφικό σχέδιο του Μπορίς Έντερ στα πλαίσια της Οργανικής Παιδείας του Μιχαήλ Ματιούσιν.
Δήλωση δημιουργού: Από το χέρι του καλλιτέχνη πιθανόν :"Αύγουστος 17, 25: Β.Ε. "πεύκο". Με το χέρι του Andrei Ender "Boris Ender 1925, πιστοποιημένο από τον Α. Έντερ, 1972".
Δημιουργία - Παρατηρήσεις: Στην μπροστά όψη του έργου υπάρχει η χρονολογία κάτω δεξιά "Aug(ust) 17, (19)25, V(askelovo).
Δημιουργία - Παραπομπές: Φως και Χρώμα, 643.
Organica, 244.
Καφέτση, 673.
Ύφος / Περίοδοι/ Ομάδες/ Κινήματα - Περιγραφή:Στο ΓΚΙΝΧΟΥΚ (Κρατικό Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας), λειτουργούσε το Τμήμα Οργανικής Παιδείας με διευθυντή τον Μikhail Matiushin. Εκεί εξεταζόταν ο τρόπος όρασης και αντίληψης των πραγματικών και ζωγραφικών στοιχείων από τον άνθρωπο.
Επιγραφές/ Σημάνσεις - Παραπομπές: Καφέτση, 673.
Περιγραφή - Παραπομπές: Marcade, L’ Avant-Garde Russe, 345, 349.
Bornstein, Toward an organic art, 58-68.
Povelikhina, Avantguardie Russe, 172.
Ποβελίχινα, Οργανική Παιδεία, 279.
Ματιούσιν, Όχι Τέχνη αλλά Ζωή, 1923
Rakitin, Tendencies in Russian Avant-Garde, ORGANICA, 27-29.
Povelikhina, Matyushin's Anthropologism, ORGANICA, 43-47.

Γενικό Πλαίσιο Έργου - Παραπομπές: Zhadova, Malevich, 318.
Tillberg, Coloured Universe, 73, 75.
Kovtun, Non-Objectivity, 326.
Κριτική Υποδοχή - Παρατηρήσεις: Τα έργα διευρυμένης όρασης, οι πειραματισμοί, τα θεωρητικά κείμενα και οι αναρίθμητες σπουδές χρώματος δημιούργησαν μια καινούρια σχολή στην επιστήμη του χρώματος η οποία από τη μια συνδύαζε την αντικειμενική όραση του θεατή και από την άλλη μέσα από το διαλογισμό "ζητούσε" από τον πειραματιζόμενο να "διευρύνει" τα όρια και τις δυνατότητές του, ώστε να πετύχει τη σύλληψη του διευρυμένου χώρου, του Νέου Ρεαλισμού του Χώρου όπως τον ονόμαζε ο Ματιούσιν. Τα έργα που προέκυψαν από την παραπάνω θεώρηση προκάλεσαν το ενδιαφέρον θεωρητικών και ζωγράφων μέχρι τις μέρες μας. Άλλωστε τα έργα διευρυμένης όρασης ζητούν από το θεατή να διευρύνει και ο ίδιος τα όριά του για να κατανοήσει το περιεχόμενό τους.
Τίτλοι συναφών έργων: Boris Ender, Χωρίς τίτλο, 1920, υδατόχρωμα σε χαρτί, (C473), Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Θεσσαλονίκη.

Επιπρόσθετες πληροφορίες

Βασικά ζητήματα της έρευνας στο ΓΚΙΝΧΟΥΚ ήταν η επίδραση του χρώματος σε ουδέτερο περιβάλλον, οι αλλαγές που αυτό προκαλεί στη φόρμα των σχημάτων και η σχέση ήχου και χρώματος, με βασικό άξονα τη διέγερση του νευρικού συστήματος.
Η εξέταση ενός οργανικού εικαστικού συστήματος οφείλει να καταγράφει όλες τις σχέσεις που προκύπτουν ανάμεσα στο χρώμα και το χώρο, το χρόνο, τον ήχο και την κίνηση. Το εργαστήριο του Matiushin πράγματι μελέτησε και κατέγραψε τις παραπάνω παραμέτρους ακολουθώντας μια πορεία από τη ρεαλιστική απεικόνιση του πραγματικού αντικειμένου στην αντίληψη του έργου ως αυτόνομο οργανισμό, τη σχέση του με τη φύση μέσα από τις αντιδράσεις των χρωμάτων και των σχημάτων που το συνθέτουν και τη σύλληψη μιας θεωρίας συμβατής με την καθολική αντίληψη της τέχνης ως ζωντανό οργανισμό. Η αντίληψη του σύμπαντος ως μία Οργανική Ενότητα οδήγησε τον Matiushin στην προσπάθεια σύλληψης του Όλου με τη διεύρυνση των αισθήσεών του και κυρίως της όρασης. Για να συλλάβει αυτές τις κρυμμένες σχέσεις των οργανισμών με το χώρο επιδίωξε τη διευρυμένη όραση. Το πρώτο συνθετικό "ZOR" προέρχεται από το ρωσικό ρήμα zrenie - βλέπω, ενώ το δεύτερο συνθετικό "VED" από το ρήμα vedanie - γνωρίζω. Ο Ματιούσιν και οι μαθητές του, εν προκειμένω ο Μπορίς Έντερ σκοπό είχαν τη θεώρηση του διευρυμένου οπτικού πεδίου εν κινήσει σε μια ακτίνα 360 μοιρών. Το Ζορβέντ εκφράζεται και αποτυπώνεται πάνω στον καμβά με την άτακτη τοποθέτηση φωτός και χρώματος πάνω στην επιφάνεια, όπου οι οργανισμού αποκτούν φόρμα και η διευρυμένη όρασή μας επιτρέπει τη θεώρησή τους.
Μέσα στο γενικότερο κλίμα των κοινωνικών αλλαγών και πολιτικο-ιδεολογικών αντιθέσεων στη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα στη Ρωσία, λειτουργούσαν διάφορα καλλιτεχνικά και τεχνικά εργαστήρια, τα οποία προωθούσαν την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και εικαστικών προτάσεων. Η διδασκαλία του Ματιούσιν, δασκάλου του Μπορίς Έντερ στο ΓΚΙΝΧΟΥΚ, το Ινστιτούτο Καλλιτεχνικής Παιδείας ξεκινά το 1923 και εκεί ο Μπορίς μαθητεύει στην απόδοση των οργανισμών με χρώμα και φόρμες. Μαθητές και Δάσκαλος πειραματίζονταν καθημερινά στην απόδοση της φύσης μέσα από τακτικά και αυστηρά χρονομετρημένα πειράματα, τα οποία εκτελούνταν με μεγάλη προσοχή και συνέπεια και τα αποτελέσματά τους παρουσιάζονταν προφορικά στο δάσκαλο Ματιούσιν. Σε περίπτωση μεγάλων αποκλίσεων το πείραμα εκτελούνταν από την αρχή. Έτσι λοιπόν οι μαθητές εξασκούνταν καθημερινά στην παρατήρηση της φύσης και των στοιχείων που την απαρτίζουν.
Η Σχολή του Matiushin έδωσε τα καλύτερα αποτελέσματά της τη δεκαετία του 1920. Οι μη-αντικειμενικές αρχές και ιδιότητες της θεωρίας του, τόσο διαφορετικές από εκείνες του Σουπρεματισμού, πήραν μορφή μέσα από τα έργα των Enders και του ίδιου. Η καμπύλη γραμμή, και όχι η ευθεία, έγινε η βάση της εικαστικής δομής του έργου του, ενώ το χρώμα χρησιμοποιήθηκε σύμφωνα με τους οργανικούς νόμους της φύσης. Οι γραμμές αυτές αποτελούσαν το πρότυπο της δημιουργίας του, η οποία δεν αποσκοπούσε στο να αντιγράψει τη φύση, αλλά στο να αποδώσει με τη βοήθεια των εικαστικών μέσων τις «χειρονομίες» της φύσης πάνω στον καμβά. Για τον Matiushin η ζωγραφική επιφάνεια αποτελεί τμήμα της φύσης, και τα στοιχεία που τη συνθέτουν –υφή, χρώμα, σχέδιο- λειτουργούν σύμφωνα με τους κανόνες που τη διέπουν.